Türk Havacılık ve Uzay Sanayii AŞ, ürettiği uçak, helikopter, insansız hava aracı ve uydularda kullanılmak üzere bir dizi yeni teknoloji geliştiriyor. Bor içeren malzemeler ile yapay zeka temelli bilişsel pilot modelleri bunlardan bazıları.
Türk Havacılık ve Uzay Sanayii AŞ (TUSAŞ), üretim süreçlerinin iyileştirilmesi için bir dizi yeni teknolojiyi bünyesine katmaya hazırlanıyor.
TUSAŞ Teknoloji Yol Haritası/Kazanım Planı’nda yer alan ve öncelikli teknoloji konularında paydaşlarıyla gerçekleştirmeyi planladığı Ar-Ge projeleri için yeni alanlar belirledi.
Bu kapsamda, halihazırda sürdürülen çalışmalara Alüminyum Parçaların Bor İçeren Yapılar ile Kaplanması, Bilişsel Pilot Modellerinin Geliştirilmesi, Uydu Platformları İçin En Kötü Durum Çalışma Zamanı Analiz Aracının Geliştirilmesi, Lazer (Ölçüm Aleti) Entegre Montaj Fikstürü Kontrol Sistemi ve Yazılımı Tasarımı başlıkları eklendi.
Bu konularda yürürlüğe alınması uygun bulunan projeler uygun modelle (Ar-Ge destekleri, TÜBİTAK 2244 Sanayi Doktora Programı, Savunma Sanayii İçin Araştırmacı Yetiştirme Programı, TUSAŞ öz kaynak bütçesi ve benzeri) hayata geçirilecek.
TUSAŞ’ın gündemine aldığı çalışma alanlarından birini “Alüminyum Parçaların Bor İçeren Yapılar ile Kaplanması Projesi” oluşturuyor. Hava aracında kullanılan alüminyum parçaların korozyon direncinin artırılması ve boyanın yüzeye yapışmasının sağlanması amacıyla yüzey kaplamaları uygulanıyor. Bor bileşiklerinin metal yüzeylere uygulandığında korozyon önleyici özelliği olduğu biliniyor. Buna ek olarak bor bileşiklerinin yangın önleyici, elektrik yalıtımı veya yarı iletkenlik sağlama gibi üstün fiziksel özellikleri bulunuyor. Havacılıkta elektrokimyasal yöntemler ile alüminyum üzerinde oksit yapı oluşturulması yaygın olarak uygulanıyor.
Alüminyum Parçaların Bor İçeren Yapılar ile Kaplanması başlığı altında, havacılıkta uygulanan geleneksel kimyasal yüzey işlemleri yerine, bor içeren malzemeler ile alüminyum parçaların kaplanması ve testlerle doğrulanması bekleniyor.
Pilotlar gibi düşünen model
TUSAŞ ayrıca “Bilişsel Pilot Modellerinin Geliştirilmesi” konusunda teknoloji kazanımı amaçlıyor.
Simülatörler, gömülü eğitim sistemleri, harekat analiz araçları gibi ortamlarda düşman ya da dost kuvvetlerin gerçekçi hareketini sağlayacak karar modelleri yeterli seviyede bulunmuyor. Tam otonom görev profillerinin yüksek kabiliyetteki pilotlar gibi düşünerek hareket etmesi gerekiyor. Bu çözüm için doğru zamanda ve her seviyede en doğru kararı verecek bir karar destek sisteminin kurgulanması zorunluluğu bulunuyor.
Pilot davranışının dinamik uçuş verilerinde bir yapay sinir ağı içinde modellenerek (açıklanabilir yapay zeka), gerçek uçuş harekatına uygun öğretilmesi için üst seviye kararlardan alt seviye kararlara kadar yapay zeka temelli bilişsel pilot modellerinin geliştirilmesi çalışmasına ihtiyaç duyuluyor. Proje sonunda, istenilen harekat senaryosunun, simülasyon ortamında belirtilen başarı kriterlerini sağlayacak şekilde gerçekleştirebilecek bir modelin TUSAŞ’a kazandırılması amaçlanıyor.
En kötü durum için hassas tahmin
Zaman kritik yazılımların belirlenen donanım platformlarında en kötü durum yürütme süresinin tahmini olarak tespiti hava araçları ve uzay araçlarının güvenirliği, kalifikasyonu ve sertifikasyonu açılarından önem taşıyor. En kötü durum yürütme süresinin üst sınırının tespitinde statik, ölçüm tabanlı, istatistiksel olasılık temelli ve hibrit metotlar öne çıkıyor. Özellikle ölçüm tabanlı olarak hedef donanım üzerinde yapılan analizler, performans problemlerinin geç tespit edilmesine sebep oluyor. Geliştirme aşamasında bu analizlerin hedef donanım kısıtı olmadan statik olarak yapılabilmesi, oluşacak risklerin ve problemlerin daha önceden tespit edilmesine önemli katkı sağlıyor.
Mevcut performans ve sertifikasyon araçlarına entegre edilen analiz araçları söz konusu ihtiyacı karşılamadığında, yazılımda proseslerin yeniden tasarımı, kodlanması ve donanım çözümlerinin düzeltilmesini gerektiriyor. Bu dönemin artan yazılım/donanım ihtiyaçları nedeniyle hava ve uzay araçlarında bu sürelerin çok daha hassas tahmin edilmesine ihtiyaç bulunuyor. Uydu Platformları İçin En Kötü Durum Çalışma Zamanı Analiz Aracının Geliştirilmesi çağrısıyla uydu platformlarına yönelik, gerçek zamanlı, karmaşık algoritmalı ve kaynak kısıtlı yazılımların söz konusu hedef donanım platformları için etkin ve gerçekçi en kötü durum yürütme süresi üst sınırlarını statik olarak analiz edebilecek bir yazılım çözümüne ulaşılması hedefleniyor.
Büyük uçak parçaları hızlı ve hassas montajlanacak
TUSAŞ’ın paydaşlarıyla hayata geçirmeyi amaçladığı bir diğer proje Lazer (Ölçüm Aleti) Entegre Montaj Fikstürü Kontrol Sistemi ve Yazılımı Tasarımı olarak dikkati çekiyor.
Hava aracının alt-montaj büyük gövde parçalarının birleştirilmesinde, gövde parçalarının doğru konuma taşınması, yerleştirilmesi ve ilgili montaj indeksine getirilmesi, standart yöntemlerle, her bir mekanik eyleyici tek başına kontrol edilerek, personelin montaj hassasiyeti ve uzun sürelerde personellerin birbirleriyle yoğun koordinasyonuyla gerçekleştiriliyor.
Buna karşın bugünün montaj hatlarında, artan müşteri siparişleri nedeniyle daha esnek ve daha kısa sürede gövde parçalarının otomatik olarak yerleştirilmesi ve montaj indeksine getirilmesi ihtiyacı bulunuyor. Lazer ölçüm destekli bütünleşik montaj fikstürü kontrol sistemi ve yazılımı ile büyük gövde parçalarının kısa sürelerde, otomatik ve hassas montajı hedefleniyor.
TRT HABER 10.04.2021
