Yüksek teknolojideki liderlik sadece ticari başarı değil, gerektiğinde jeopolitik liderlik ve tam bağımsızlık anlamına geliyor.
Yüksek teknolojide liderlik o ülkeler için yeni bir çığır açıyor.
Örneğin dev Çin’in gölgesinde başarılı bir şekilde varlığını sürdüren bir ada devleti Tayvan. Tayvan bugün yarı iletken pazarının lideri. Çin Tayvanlı mühendisleri Çin’e transfer etmek için büyük mücadele veriyor.
Peki Tayvan bu liderlik yoluna nasıl çıktı? Bu yola çıkışın hikayesi ne?
Tayvan’ın yarı iletken pazarındaki liderliği bir girişimcinin başarısından mı ibaret?
Tabii ki hayır. Bu stratejik yüksek teknoloji alanındaki çalışmalar Tayvan devleti tarafından planlanıyor, 1970’lerde. Tüm bu planları birden fazla kaldıraçla devlet hayata geçiriyor.
Tayvan 1970’li yıllardan bu yana devlet-özel sektör bir arada ARGE programları başlattı. Tayvan devletinin önemli yüksek teknoloji kaldıraçlarından biri olan Industrial Technology Research Institute (ITRI) UMC adında küresel yarı iletken pazarını hedefleyen bir yarı iletken üreticisi kurarak ABD’de bulunan RCA’den 7 mikroçip teknolojisi satın aldı. UMC daha sonra bağımsız bir üretici oldu.
ITRI aynı zamanda bugün dünyanın en büyük yarı iletken üreticileri arasında olan TSMC’nin kurulmasını sağladı. TSMC 1985 yılının soğuk kış günlerinde 56 yaşındaki, ABD’de yarı iletken konusunda uzun yıllar çalışmış MIT mezunu, Morris Chang tarafından kuruldu.
Morris Chang 1931’de Çin’de devlette yönetici olan bir babanın oğlu olarak dünyaya geliyor. Tam iç savaşın kızıştığı zamanlara gelen okul yıllarında babası okuması için onu ABD’ye Harvard Üniversitesi’ne gönderiyor. Ancak Morris Harvard’ın bir mühendis için doğru bir ortam olmadığını görüp, ilk senenin sonunda MIT’ye transfer oluyor. MIT’den lisans ve yüksek lisans derecelerini aldıktan sonra, 1955 ile 1985 yılları arasında Sylvania Electric, TI gibi dönemin en güçlü şirketlerinde çalışıyor. Hatta arada 1961 yılında Stanford Üniversitesi’nden doktora derecesini de alıyor.
Morris Chang ABD’de gayet rahat koşullarda yaşamakta ve keyfi yerindedir. İki araba, büyük bir ev, ve köpekleriyle mutludur. 1980’lerin ortalarında ona Industrial Technology Research Institute liderliği teklif edildiğinde çok uzun düşünmez. Çünkü Morris ITRI’nin Tayvan’da çığır açmak istediğini hisseder. ITRI’ye katılmasının hemen ertesinde ABD’de denemeye başladığı yarı iletken iş modelini Tayvan’da hayata geçirebileceğine inanır ve 1985’te TSMC’yi kurar.
Aynı yıl Kore’de Samsung’un kurucusu Lee Byung-chul vefat eder. Yerine gelen üçüncü oğlu Lee Kun-hee Samsun’un başına geçer geçmez ‘start up’ der ve dikkatini yarı iletkenlere çevirir.
1988’de Lee Kun-hee Tayvan’a bir iş gezisi için gider. Gizlice Morris Chang ile görüşür. Çünkü bilir ki Morris Chang Samsung’un ihtiyacı olan yegâne mühendis ve liderdir.
Ve bu görüşmenin olduğu dönemde Morris Chang TSMC’nin yenilikçi iş modelini pazara henüz anlatmayı başaramamıştır. Ticari olarak neredeyse başarısız bir girişimin başındadır.
Satışları yok denecek kadar zayıftır.
Ancak her şeye rağmen Samsung CEO’sundan gelen teklife sıcak bakmadığını o gizli toplantıda hemen iletir. Samsung kolay kolay Morris Chang’in peşini bırakmaz. Kısa bir süre sonra Samsung lideri Morris Chang’i Kore’deki yarı iletken fabrikasına davet eder. Özel bir uçakla onu Tayvan’dan Kore’ye gizlice getirirler. Morris Samsun fabrikasını gezer. Çok etkilenir. Bunu da gizlemez.
Ama Samsung’a yine hayır der. İşte bu noktada Samsung Morris Chang’in peşini bırakır. Takip eden yıllarda Samsun ve TSMC arasında kıyasıya bir küresel yarış başlar. Bu iki marka küresel pazarları aralarında paylaşır hale gelirler.
Bugün Tayvan’ın TSMC’si küresel yarı iletken pazarında en iddialı şirketlerin başında geliyor.
Tayvan devleti ve vizyoner bir girişimci olan Morris Chang, Tayvan halkı için yepyeni bir çığır açtı 1985’te.
Çin 2025 yılı itibarıyla tüm yarı iletken ihtiyaçlarının yüzde 70’ini kendi karşılamak üzere planlar yaptı.
Çin bu bağlamda 2014 yılında 150 Milyar dolarlık bir ARGE bütçesi planlandı.
Bu rakam küresel yarı iletken şirketlerinin hepsinin ARGE bütçelerinin iki katı.
Öte yandan Çin eksik yetkin insan kaynağı açığını kapatmak için hemen yanı başındaki Tayvan’a bakıyor. Son yıllarda TSMC’den 100 kadar yüksek kademedeki mühendis ve yönetici Çin’deki şirketlere iki katı maaşlarla transfer edildi. Onun ötesinde yaklaşık 3000 mühendis de Tayvan’daki diğer yarı iletken şirketlerinden Çin yarı iletken pazarına geçti.
20.yüzyılda ABD, Japonya, Kore ve Tayvan yarı iletkenlerde pazar liderliği pozisyonları elde ederek 21. Yüzyıla en gelişmiş ekonomiler olarak girdiler.
Bugün Çin aynı yol haritasını izliyor. Yarı iletkenlerde devletin kaldıraçlarıyla ortaya konan şirketler Çin’i yarı iletkenler pazarında dünya lideri yapmak üzere harıl harıl çalışıyor.
Türkiye 22. yüzyıla en gelişmiş lider ülkeler arasında girebilir. Bizim hayalimiz bu. Bu hayali başarmak için dijital teknoloji altyapısının en kritik parçası olan yarı iletkenler pazarını anlamalı ve bu alanda lider bir konum elde etmenin yollarını çözmeliyiz.
Bizim vizyonumuz endüstriyel derinliği olan ve yüksek teknolojilerde lider bir Türkiye’dir.
