Türkiye ve Endonezya dünyanın en büyük Müslüman ekonomisi olma konusunda yarışırdı. Döviz kuruna göre bir sene biz öne çıkardık, bir sene Endonezya. Büyük teknoloji şirketleri çıkarma konusundaysa Endonezya’nın epey gerisindeyiz. Bu sene Peak Games ile ilk unicorn’umuzu çıkardık diye seviniyoruz. Oysa Endonezya ilk “decacorn”unu çıkardı. Unicorn değerlemesi 1 milyar doları aşan şirkete deniyor, decacorn ise 10 milyar doları. Gojek Endonezya’nın decacorn şirketi. Bugüne kadar 4,5 milyar dolar yatırımı Endonezya’ya getirmiş. Yani tek bir şirket 2010’dan beri Türkiye’de yapılan toplam erken aşama yatırımın 8 katı yatırım almış.
Gojek fikri, Endenezyalı Nadiem Makarim’in aklına Harvard Business School’dayken geldi. O yıllarda Uber ABD’de yeni kuruluyordu. Makarim, Uber’i Endonezya şartlarına uyarlayıp motor taksi yapabilir miyim diye düşündü. 2015’te cep telefonu uygulamasını çıkardı. Uygulama ilk günden bir super-app olarak tasarlanmıştı. Yani birden fazla fonksiyonu vardı. İlk fonksiyonlar; motor taksi, motor kurye ve alışveriş oldu. Sonra gündelik temizlik hizmeti, kendi marketinden servis ve masaj da eklendi. 2018’de Gojek üzerinden uygulama geliştirmek mümkün oldu. Yani Gojek bir tür App Store’a dönüştü. Bugün Gojek’in müşteriye erişimini ve ödeme altyapısını kullanan seyahat acentesinden ilaç satışına kadar birçok uygulama aynı super-app’in içinde faaliyet gösteriyor. Ayrıca Gojek kendi ödeme sisteminin üzerine fatura ödeme, altın alım satımı, sigorta gibi yeni finansal alanlara da girdi. Bankalaşmanın son derece düşük olduğu Endonezya’da kimsesizlerin bankası oldu.
Gojek’in en büyük rakibi komşu Malezya’dan gelen Grab. Hem Endonezya’da hem de çevre ülkelerde iki şirket kıyasıya rekabet ediyor. Gojek Endonezya’da önde. Bunu da birçok hizmeti bir araya getiren super-app inovasyonuna borçlu. Eğer amaç tüketiciye cep telefonu üzerinden bir ürün götürmekse super-app dünyasında kritik olan tüketicinin; uygulamanıza, ürüne ve ödeme sistemine güvenmesi. Bu nedenle Türkiye’de de Trendyol, Getir gibi uygulamaların hızla asıl işlerinin dışında yeni alanlara girebildiklerini görüyoruz.
Rakip deyince, her ülkede olduğu gibi zamanla Endonezya taksi lobisi de Gojek’in karşısına çıktı. Taksicilerin baskısıyla dönemin ulaştırma bakanı Gojek’i yasaklamaya kalktı. Ama cumhurbaşkanı rekabete sahip çıkıp bakanı görevden aldı. 2019’da da Gojek’in kurucusu Makarim eğitim bakanı olarak atandı.
Neden Gojek Endonezya’dan çıkar da Türkiye’den çıkmaz? Birinci ders, yerli ve milli girişimlerin büyümesini istiyorsanız, rekabeti kısıtlamak yerine artırmanız lazım. Eğer Endonezya baştan taksi lobisine karşı Gojek’e sahip çıkmasaydı veya komşu ülkeden rakibi Grab’in önünü kesseydi, Gojek de bu kadar inovatif olmazdı. Gojek kendi ülkesinde rekabette güçlenip bölgesel dev haline geldi.
İkinci ders, zaten kayıtdışılığın fazla, kurumsal yapıların zayıf olduğu ülkelerde hizmet işlerinde yerli girişimler maça 1-0 önde başlar. Gojek’in en başta taksicilerin ilk başta ayağına basmayıp motor işine girmesi de yerel ilişkileri iyi anlamasından kaynaklanıyor. Uber ise bunun tam tersini yaptığı için ne Türkiye’de ne Endonezya’da ne de başka gelişen ekonomilerde tutunabildi. Türkiye’de Glovo gibi dışarıdan yönetilen girişimlerin başarılı olamamasının bir nedeni de bu olsa gerek. Önemli olan şirketin sermayesi değil, yönetim kararlarının nereden verildiği. Yerinden yönetilen şirketler yerel koşulları anlar ve başarılı olur.
DÜNYA Ussal ŞAHBAZ 16.09.2020
