Gölcük Tersanesi Komutanlığı’nda Havadan Bağımsız Tahrik Sistemli (AIP) 6 adet Yeni Tip Denizaltı azami yerli katkıyla üretilecek olup, ilk üçünün inşası devam etmektedir. İlk denizaltı TCG Piri Reis 2018 yılında denize indirilecektir.
HBT/AIP Sistemli Tip 214TN Denizaltıları Tip 214TN Reis Sınıfı denizaltıların tedarikine yönelik sözleşme SSM ile HDW-MFI Ortak Girişimi arasında 2 Temmuz 2009’da €2.060 Milyar bedel ile ve YTDA Projesi sözleşmesi 22 Haziran 2o11’de yürürlüğe girmiştir. Proje HBT/AIP kabiliyetli 6 adet Reis Sınıfı Tip 214TN Denizaltısının HDW Tersanesi tarafından sağlanacak teknik destek ve teknoloji transferi ile Gölcük Tersanesi Komutanlığı’nda inşasını kapsamaktadır. Halen üç denizaltının inşası devam etmekte olup ilk denizaltı TCG PiriReis 2018 yılında denize indirilecektir. Onu sırasıyla TCG HızırReis, TCG MuratReis, TCG AydınReis, TGC SeydialiReis ve TCG SelmanReis takip edecektir.
Reis Sınıfı [eski adı Cerbe Sınıfı] denizaltıların inşasının gerçekleştirildiği Denizaltı İmalat Fabrikası, A-Blok ve B-Blok olmak üzere iki büyük hangardan oluşmaktadır. Aynı anda üç denizaltının sığabileceği A-Blok, denizaltının inşa ve montaj faaliyetlerinde, B-Blok ise denizaltı teknesini/kemeresini oluşturan sacların kaynak işleri ve blokların birleştirilme/çatma işlemlerinde kullanılmaktadır.
[Milli denizaltı çalışmalarına HAVELSAN, ASELSAN, TÜBİTAK, STM, AYESAŞ, IDEAL, Milsoft, Meteksan Savunma, Gürdesan ve KOÇ Bilgi Savunma şirketleri destek vermektedir.]
HAVELSAN, ASELSAN, TÜBİTAK, STM, AYESAŞ, IDEAL, Milsoft, Meteksan Savunma, Gürdesan ve KOÇ Bilgi Savunma
YTDA Projesi takvimine göre ilk denizaltının hizmete giriş tarihi 2015 olarak planlanmışsa da, proje sözleşmesi yukarıda da ifade edildiği üzere ancak 22 Haziran 2o11’de yürürlüğe girmiştir. Daha önce başlangıç tarihi 2013 olarak planlanan ilk denizaltının inşa faaliyetlerine ancak 28 Eylül 2015’te [ilk kaynak töreni 8 Ekim 2015’te yapılmıştır] başlanılabilmiştir.
Proje altında inşa edilecek denizaltılar ilk olarak “Cerbe Sınıfı” olarak anılmış ancak daha sonra 2014’te “Reis Sınıfı” olarak isimlendirilmişlerdir. İnşa Zaman Planına göre toplam 61 ayda inşa edilecek denizaltılar 12 aylık faz farkı ile 2021-2026 yıllarında DzKK’na teslim edilecektir.
Tip 214TN Yeni Tip Denizaltı Özellikleri
Reis Sınıfı Denizaltıların mukavim tekne dış çapı 6.3m, toplam uzunluğu 67.6m, toplam yüksekliği 13.1m [periskoplar hariç], su çekimi [draftı] 6.8m, su üstü [satıhta] deplasmanı 1.855 ton, dalmış durumdaki deplasmanı ise 2.042 ton olacaktır. Bu özelliği ile tek bölmeli/tekneli Reis Sınıfı denizaltılar Tip 214 Sınıfı Denizaltılar içinde Portekiz Deniz Kuvvetleri envanterindeki 67.9m uzunluğa sahip tek tekneli, çift bölmeli 209PN Denizaltılarının ardından kendi sınıfının ikinci en uzun denizaltısı ve 2.042 tonluk deplasmanı ile en ağır denizaltısı olacaktır. Yapılan hesaplamalarda istenen süratin karşılanacağı görüldüğü için mevcut tahrik sisteminin değişimine ihtiyaç duyulmamıştır.
Reis Sınıfı Denizaltıların inşasında Erdemir’in bu tip sacları üretmemesi nedeniyle Avusturya’dan temin edilen ferromanyetik yaklaşık 400 ton ağırlığında HY-80 ve HY-100 tipi yüksek dayanımlı çelik saclar kullanılmaktadır.
Reis Sınıfı Denizaltılar her biri yaklaşık 3m uzunluğunda 22 alt blok ve beş ana bloktan [Section] oluşmaktadır. Ayrıca denizaltının mukavemetini daha da artırmak için gövdenin farklı yerlerine yerleştirilen HY-80 çelik sacı kullanılarak imal edilmiş üç [Ay, Preveze ve Gür Sınıfında altı] takviye [yayın kemeri] bulunmakta. 6-7 alt blok birleştirilerek mukavim teknenin bir ana bloğu oluşturulmaktadır. 840 ton ağırlığındaki beş ayrı ana blok birleştirildiğinde ise denizaltının teknesi ortaya çıkıyor.
TYPE-214
Mukavim tekne dışına akustik izi düşürmek ve hidrodinamik yapıyı oluşturmak için fiberglastan imal edilmiş özel bir kabuk yerleştirilmektedir. Özel tasarım Radar Soğurucu Malzeme [RAM] ve boyanın kullanılacağı bu kabuğun üretiminde kısmen karbon fiber malzemeden de yararlanılacak. Reis Sınıfı Denizaltılarda kullanılacak RAM malzeme ve boyanın yerli üretim olması konusunda STM öncülüğünde çalışmalara devam edilmektedir. Hatırlanacağı üzere daha önce Gür Sınıfı bir denizaltının yelken bölümü Aselsan ve Hacettepe Üniversitesi işbirliğiyle milli imkanlarla geliştirilen RAM malzeme ve boya ile kaplanmış ve icra edilen deniz testlerinde olumlu sonuçlar [RAM boya ile boyanan denizaltı, RAM boya ile boyanmayan denizaltının 300m yakınına kadar fark edilmeden yaklaşabilmiştir] alınmıştı. Diğer yandan bir NATO deniz tatbikatında Gür Sınıfı bir denizaltımız İtalyan Tip 212A denizaltısına tespit edilmeden 500m yaklaşabilmiş ve onu sanal olarak torpido atışı ile batırmıştır. RAM malzeme ve boya Reis Sınıfı Denizaltılarda kullanılacak Aselsan ürünü Alper LPI tipi seyir radarı ve ARES-2NS tipi EDT/ESM Sisteminde de kullanılacaktır. Yaklaşık 100 kemereye sahip tek tekneli/bölmeli her bir Reis Sınıfı Denizaltının inşası için toplamda 180.000 Adam x Gün [AxG, ADA Sınıfı TCG Heybeliada Korveti için 160.000, TCG Büyükada için de 140.000 AxG] iş gücü kullanılması ve toplamda 1.5 Milyon Adam x Saat [AxS] işçilik harcanması planlanmıştır.
REİS Sınıfı Denizaltılar taşıdıkları HBT/AIP Sistemi ve modern silah donanımlarıyla daha derin sularda ve daha sesiz harekat kabiliyetine sahip olacaktır. Bu denizaltıların envantere alınmasıyla Türk Deniz Kuvvetlerinin ilgi ve yetki sahasındaki caydırıcılığı daha da artacaktır.
Type 2014TN
Tip 214 Sınıfı Denizaltılar, seyir süratlerine bağlı olarak 13 günü AIP ve 4 günü bataryalarla olmak üzere ortalama 17 gün süreyle hiç direk sürmeden su altında kalabilmektedirler. Açık kaynaklara göre Güney Kore Tip 214 Denizaltılarından biri olan Son Won-Il [SS-072] hiç direk sürmeden 18 gün su altında kalabilmiştir. Bu kabiliyetleri sayesinde Tip 214TN Denizaltıları tamamen dalmış olarak hiç direk sürmeden Akdeniz’i baştanbaşa su altından geçebilecektir. Bu çok önemli bir kabiliyet, Asgari 30 yıllık fiziki hizmet ömrüne ve yarı ömür modernizasyonuna açık bir yapıya sahip olacak Reis Sınıfı Denizaltılar, hiç yakıt ikmali yapmadan Amerika Birleşik Devletleri [ABD]’ne kadar gidip geri dönebilecek. Bu da yine çok büyük bir imkan.
Hizmetteki Preveze ve Gür Sınıfı Denizaltılara kıyasla Tip 214TN Denizaltıların sessizlik, gizlilik ve sürpriz silah olma özelliklerinde beş kat iyileşme sağlandığı belirtiliyor. Denizaltılarda 648 [2×324 Exide Technologies ürünü] kurşun asitli 30 PS 15B batarya yer alacak olup bataryalar Gölcük’deki Seymen Denizaltı Batarya Fabrikası’nda imal edilmektedir. Reis Sınıfı Denizaltılarda yer alacak 500lt hacim ve 900kg ağırlığa sahip Siemens ürünü iki BZM 120 [120kW] yakıt hücresi [pili] ise Almanya’dan hazır gelecek ve bakım onarımları da yine bu ülkede gerçekleştirilecek. Her denizaltıda bir adet bulunacak Likit/Sıvı Oksijen [LOX, 15.3 ton] Tankı ise STM-Arıtaş Basınçlı Kaplar Sanayi AŞ iş birliği ile Türkiye’de imal edilecek. Sıvı hidrojenin depolanmasında kullanılan Metal Hidrid Silindirler [30 – 36 adet] de yine HDW’den temin edilecek. Reis Sınıfı Denizaltılarda Atlas Elektronik ürünü ISUS-90/72 tabanlı Entegre Su Altı Komuta Kontrol Sistemi [ESKKS] yer alacaktır.
Havadan Bağımsız Tahrik Sistemi (AIP)
Tip 214 Denizaltı AIP Sistemi
Tip 214 Sınıfı Denizaltılardaki Havadan Bağımsız Tahrik Sistemi’nin kalbini her biri 120kW güç sağlayan Siemens ürünü iki adet BZM120 Polimer Elektrolit Membran [PEM] yakıt hücresi modülü oluşturmaktadır. Her biri 900kg ağırlığa sahip 320 hücreli BZ120 PEM yakıt hücresi [pili] modüllerinin çalışma/hizmet ömrü 2000-4.000 saat olarak hesaplanmaktadır yani 4.000 saat çalıştıktan sonra BZM120 PEM modülünün yenilenmesi gerekir.
BZM120 PEM modülü denizaltıya sualtında 2 ila 6kt hızla seyrüsefer yapabilme ve hıza bağlı olarak satıha çıkmadan yaklaşık 3 hafta süre ile sualtında kalabilme kabiliyeti sağlamaktadır. Suüstünde 12, sualtında ise 20 knot sürate erişebilen Tip 214’ün AIP Sistemi sayesinde bataryaları şarj etmek için şnorkel yapmadan 4 knot hızla sualtında 18 gün [yaklaşık 1.250nm], azami yakıt yükü ile satıhta şnorkel yapıp dalmış durumda ise 6 knot hız ile 12.000nm yol kat edebildiği belirtiliyor.
BZM120 Polimer Elektrolit Membran [PEM]
Denizaltı yüksek hızda seyir sırasında dizel motorlarını kullanırken, düşük hızda sessiz seyir için AIP Sistemi’nden yararlanmaktadır. AIP Sistemi’nin ana bileşenleri; yakıt hücresi modülü, metal hidrid silindirleri, likit/sıvı oksijen tankı ve kontrol ünitesinden oluşmaktadır. Metal hidrid silindirlerinde depolanan hidrojen ile sıvı haldeki oksijenin yakıt hücresi modülünde kimyasal reaksiyonu sonucunda oluşan elektrik enerjisi ile denizaltı suüstüne çıkma ihtiyacı duymadan uzun süre görev icra edebilmektedir. Sessiz seyir sırasında dizel motorlara ihtiyaç olmaması ve yaklaşık 80 derece gibi oldukça düşük bir ısının [ki bu ısı da denizaltının ilgili bölümlerinden geçirilen soğuk su boruları vasıtasıyla absorve edilmektedir] ortaya çıkması ile sonuçlanan söz konusu kimyasal reaksiyon sonucunda, herhangi bir atık [sadece su ortaya çıkmaktadır] veya egzos ısısı oluşmadığından denizaltıların akustik ve termal izleri önemli oranda düşmekte ve denizaltı suda tespit edilmesi neredeyse [amanyetik sac çelik saçtan imal edilen Tip 212A MAD sensörüne de yakalanmamaktadır] imkansız bir “kara delik” haline gelmektedir.
Hibrid [dizel/elektrik ve HBT/AIP] tahrik sistemine sahip Tip 214 Sınıfı denizaltılar bataryalarını her biri 120kW güç kapasiteli Polimer Elektrolit Membranlı [PEM] yakıt pillerini kullanarak [bu acil durum dışında pek tercih edilmez] veya dizel motorlarının [bu durumda dizel motorun sesi yüzlerce hatta gelişmiş sonara sahip bir denizaltı tarafından 2.000km uzaklıktan tespit edilebilir] desteğinde şnorkel işlemi ile yeniden şarj edebilmektedirler. Dizel motorlara kıyasla şarj işlemi PEM yakıt pilleri kullanıldığında çok daha sessiz bir şekilde gerçekleştirilebilmekte böylelikle denizaltının [pasif akustik sono şamandıraları ile] tespit edilebilme ihtimali azaltılmaktadır.
Tip 214 Sınıfı denizaltılarda Exide Technologies, Sunlight, Korea Special Battery [eski adı SEBANG Hi-Tech] ve Hawker firmaları tarafından üretilen bataryalar kullanılmaktadır. Türkiye tercihini Exide Technologies ürünü bataryadan yana kullanmıştır.
Tip 214 Sınıfı denizaltılar şnorkel kullanmadan 18 gün [Güney Kore Deniz Kuvvetleri’ne ait Son Won-IL (SS 072) Denizaltısının Kasım 2008’de 18 gün su altında kaldığı iddia edilmektedir] süreyle su altında kalabilmekteler. Ancak, böylesine uzun bir görev sonrasında HBT/AIP Sisteminde yer alan sıvı oksijen ve hidrojen tankının/tüplerinin dolumu için yaklaşık ABD$300.000 [2014 rakamı] harcama yapılması gerekiyor.
Tip 214TN denizaltısında mukavim tekne içerisinde yatay olarak konumlandırılmış bir adet 15.3 ton kapasiteli sıvı oksijen [LOX, mukavim tekne içinde yer alan bir tank] tankı yer almaktadır. Tip 212A denizaltılarında ise mukavim tekne dışına yerleştirilmiş ve her biri 14 ton kapasiteli 2 ayrı LOX tankı bulunur. AIP Sisteminde kullanılan yakıt hücreleri için gerekli olan enerji metal hidrid silindirleri içinde taşınan hidrojen ile sağlanır. Ancak metal hidrid silindir hidrojen tasıma çok ağır, üretimi pahalı ve idamesi maliyetli bir yöntemdir.
Tip 214 Sınıfı denizaltılarda gövdenin altında yanda yer alan titanyum/magnezyum alaşımından imal edilmiş dış gövdede özel alaşımlı metal kafese bağlanmış 30-36 adet bakım gerektirmeyen metal hidrid silindir tüp içinde 1.8 ton hidrojen taşınmaktadır. Denizaltıda taşınan oksijen ve hidrojenin miktarı denizaltının AIP Sistemi ile su altında kalma süresini doğrudan etkilemektedir. Bu nedenle Tip 214 Sınıfı bir denizaltı 4kts sürat ile AIP Sistemini kullanarak sualtında 1.264nm yol alabilirken U212A denizaltısında bu süre 1.500nm’yi aşabilmekte. Ancak batarya kullanılması durumunda Tip 214 Sınıfı daha fazla yol kat edebilir çünkü Tip 212A’da yer sorunu nedeniyle sadece bir set batarya yer alırken Tip 214 Sınıfında önde ve arkada iki ayrı kuyuda toplamda iki set batarya bulunmaktadır.
Açık kaynaklarda metal hidrid silindirlerle ilgili iki farklı bilgi yer alıyor. Kanımca bunlardan birisi Tip 212A [6m] diğeri ise Tip 214 Sınıfı denizaltılarında yer alan AIP Sistemlerinde kullanılmaktadır. Bir kaynakta metal hidrid silindirlerin uzunluğu 5.2m verilirken bir diğer kaynakta 6m olarak veriliyor. Her ikisi de 50cm çapında olan tanklardan 5.2m uzunluğundaki modelin ağırlığı 4.3 ton, 6m uzunluğundaki modelin ağırlığı ise 4.4 ton verilmekte. 4.2 ton ağırlıktaki model içinde sadece 84kg hidrojen [tank ağırlığının yaklaşık %2’si kadar] taşınabiliyor. Emniyet tedbirleri nedeniyle tanklarda ekstra güvenlik tedbirleri uygulandığından tasıma kapasiteleri bu denli düşük gerçekleşiyor. Tip 212A Sınıfında metal hidrid silindir sayısı için yine farklı rakamlar veriliyor. AIP Sisteminin yer aldığı gövdenin arka kısmında [yelkenin arkası] ve LOX tanklarının hemen altında gövdenin her iki yanında dairesel olarak yerleştirilen metal hidrid tankları için bir kaynakta 18, bir kaynakta 28 başka bir kaynakta ise 38 rakamı verilmekte. Benim tahminim 18+18 olmak üzere 36 adet silindirin yer aldığı yönünde.
Uzun bir görev seyri sonrasında HBT/AIP Sisteminde yer alan sıvı oksijen ve hidrojen tankının/tüplerinin dolumu için Tip 214TN Reis Sınıfı denizaltıların konuşlandırılacağı Gölcük Deniz Üssü bünyesinde bu ihtiyaca özel bir [sabit veya mobil] yakıt dolum tesisinin inşası gerekmektedir. Açık kaynaklara göre metal hidrid tanklar limanda 10 saatte %80, 25 saatte ise %100 doldurulabilmektedir. Denizaltı gövdesi üzerinde LOX tankı ve hidrojenin depolandığı metal hidrid silindir tüplerinin doldurulması için özel kapakların yer aldığı ve dolumu yapacak sistemin bağlanması ile hidrojen tüplerinin tamamının manifoldlar sayesinde aynı anda doldurulabileceği belirtiliyor.
http://www.millisavunma.com 04.08.2018
