Türkiye’nin program ortağı olduğu Lockheed Martin imalatı, beşinci nesil F-35 savaş uçağının üretiminde İngiltere’den İsrail’e, İtalya’dan Avustralya’ya, Danimarka’dan Kanada’ya, Norveç’ten Hollanda’ya kadar dev bir global tedarik zinciri var.
Uçağın kokpitinin hemen arkasında yer alan orta gövdenin iki ayrı imalatçısı bulunuyor. Verilen siparişe göre Türk Havacılık ve Uzay Sanayi (TUSAŞ) siparişin şu anlık yarısını, kalanı da Amerikan imalatçı Northrop Grumman gerçekleştiriyor.
ORTA GÖVDEDE ALTERNATİF NORTHROP GRUMMAN
Türkiye ile ABD arasındaki krizin derinleşmesi sonrasında F-35’te yaşanabilecek sorunlar karşısında imalatın farklı üreticilere ve ülkelere de kaydırılması tartışılan senaryolar arasında. Uzmanlar TUSAŞ’ın ürettiği orta gövdenin tamamının Northrop Grumman tarafından gerçekleştirilebileceğine dikkat çekiyor
PROJEDE AKSAMA 2 YILI BULABİLİR
Türkiye’nin imalatçılar arasından geri çekilmesi durumunda F-35 üretiminin en az bir yıl, en fazla da iki yıla kadar aksayabileceği ifade ediliyor. Bu konuda ABD diğer ortaklar arasında paylaşım konusunda sürekli yedekli olarak ilerliyor
HANGİ ÜLKE HANGİ PARÇALARI ÜRETİYOR?
Programın ana yüklenicisi Lockheed Martin. Uçağın stratejik parçaları olan ön bölüm ana kokpit, kanatlar ve bağlantıları aynı zamanda dünyanın en büyük askeri havacılık şirketi olan Lockheed Martin tarafından bizzat üretiliyor. Motor teknolojisinde ise Pratt&Whitney ile İngiliz Rolls Royce şirketlerinin imzası var.
Northrop Grumman TUSAŞ ile birlikte orta gövde imalatçısı. Aynı zamanda kanat altlarının da üretimi Northrop Grumman’da. Kuyruk bölümü ile dikey stablizelerin üretimi ise İngiliz savunma devi BAE Systems’de.
İtalyan Leonardo, Hollandalı Fokker, İsrail Havacılık Endüstrisi (IAI) de parça imalatçıları arasında yer alıyor.
ÜRETİMDE YER ALAN TÜRK ŞİRKETLERİ
2004 yılından bu yana programa destek veren Alp Havacılık, F-35 uçak gövdesi yapısal parçaları ve asambleleri, iniş takımı bileşenleri ve motor için F135 motoru titanyum entegre kanat rotorları üretiyor.
F-35 Elektro Optik Hedef Sistemi’nin parçası olan gelişmiş optik bileşenler için üretim yaklaşımları geliştiren ve F-35 CNI Aviyonik Elektronik Arabirim Kontrol Cihazı üzerinde Northrop Grumman ile birlikte çalışan ASELSAN ayrıca yakın zamanda tam ölçekli üretim faaliyetlerini başlatacak.
AYESAŞ şu anda iki temel F-35 bileşeni olan füze uzaktan kumanda arabirimi ve panoramik kabin ekranının elektronik kartlarının tek tedarikçisi.
F-35 Elektrik Kabloları ve Ara Bağlantı Sistemi’nin (EWIS) yüzde 40’ını üretmekte olan FOKKER ELMO ayrıca, tüm merkezi bölüm kablo sistemleriyle TAI’yi destekleyecek. FOKKER ELMO ayrıca motor için, büyük bir kısmı İzmir’deki tesislerinde üretilecek olan EWIS geliştirecek.
2005 yılından bu yana F-35 eğitim sistemlerini destekleyen HAVELSAN, gelecekte Türk F-35 Entegre Pilot ve Bakım Eğitim Merkezi (ITC) ve Türkiye’deki ilgili eğitim sistemlerinin geliştirilmesi için öncü bir rol üstleniyor.
2005 yılından bu yana F-35’i destekleyen KALE HAVACILIK, TAI ile birlikte F-35 uçak gövdesi yapısal parçalarını ve düzeneklerini üretiyor. Üç uçak tipinin de iniş takımı kilit asambleleri için Heroux Devtek’i tek tedarikçi olarak destekleyen Kale Havacılık ayrıca, motor donanımlarının üretimi amacıyla İzmir’de Pratt & Whitney ile bir ortak girişim oluşturdu.
2004 yılından bu yana F-35 Programı’nı destekleyen MIKES, British Aerospace Engineering (BAE) ve Northrop Grumman için F-35 uçak bileşenleri ve asambleleri sağlıyor.
ROKETSAN ve TUBITAK-SAGE birlikte, 5. nesil savaş uçağı F-35 uçağında dahili olarak kullanılacak hassas güdümlü Stand-off Füzesi’nin (SOM) geliştirme, entegrasyon ve üretimini yürütüyor.
2008 yılından beri F-35 Programı’nı stratejik olarak destekleyen ve tüm F-35 uçaklarında kullanılan donanımları sağlayan TUSAŞ (Türk Havacılık ve Uzay Sanayii), Northrup Grumman ile birlikte uçak orta gövdesi üretim ve montajı, kompozit dış kaplama ve silah bölmesi kapakları ile fiber kompozit hava girişi kanallarının üretimini yürütüyor. Havadan Yere Pilonlar ve adaptörler dahil F-35’in Alternatif Görev Ekipmanları’nın (AME) yaklaşık yüzde 50’sini üreten TUSAŞ, Pratt and Whitney ile imzaladığı stratejik anlaşma doğrultusunda önümüzdeki dönemde FACO ve MRO&U için ülke ve bölgede lider konumu hedefliyor. TUSAŞ ayrıca Otonom Lojistik Global Destek (ALGS) sistemi kapsamında Türk Silahlı Kuvvetleri’nin organik depolarını temsil etmek üzere seçildi.
www.kokpit.aero 31.07.2018
