Bilim dünyasının önemli merkezlerinden Harvard Üniversitesi Memorial Hall’de düzenlenen “II. Metabolizma ve Yaşam Sempozyumu”na katılmak için geçtiğimiz ay Amerika’ya gittim. Harvard Sabri Ülker Metabolik Araştırmalar Merkezi tarafından düzenlenen etkinlik kapsamında özellikle beslenme konusunda farklı sunumlar yapıldı. Bu sunumları yapanlar arasında dikkat çeken nokta ise, Türk bilim insanlarının ağırlıklı olarak yer almasıydı. Ayrıca insan vücudunda kolesterol mekanizmasının çözümlenmesini sağlayan buluşlarıyla 1986 yılında Nobel Tıp Ödülü’nü alan Michael Brown ve Joseph Goldstein de konuşma yaptı. Sempozyumda 5. Sabri Ülker Bilim Ödülü’nün kazananın Dr. Ömer Yılmaz olduğu açıklandı. 2016 yılında dünyaca ünlü bilim dergisi Nature’da www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26935695 yayınlanan “Hastalıklarda Kök Hücrelerin Diyetle Kontrolü” araştırmasıyla ödülün sahibi olan Massachusetts Institute of Technology (MIT) Kanser Araştırmaları Enstitüsü öğretim üyesi Dr. Ömer Yılmaz, çalışmasının yağlı besinlerin bağırsaktaki kök hücreyi artırması üzerine olduğunu söyledi.
Beslenmenin yaşam için gerekli olduğunu ancak kötü beslenme şeklinin hastalığa neden olduğunu belirten Dr. Yılmaz, “4 yıl önce başlattığımız bu çalışmamızda ‘İyi beslenme hastalara nasıl faydalı olur? Kötü beslenme hücrelere nasıl zarar verir?’ diye araştırdık. Şişmanlık birçok kanser çeşidine neden oluyor. Kök hücre sayısı arttığında mutasyona uğrayabilecek hücre sayısı artıyor. Yağlı besin yemediğinizde, bağırsaktaki kök hücrenin bir kısmı mutasyona uğrayabilir. Yani yağlı besin kök hücre sayısını arttırıyor, dolayısıyla bağırsak kanseri olma olasılığı artıyor. Yağlı besin yenmediğinde de kök hücre bulunuyor, ancak kanser hücresine dönüşme ihtimali daha düşük oluyor. Çünkü, araştırmamızda 18 ay boyunca normal diyetten 2-3 kat daha fazla yağ oranına sahip bir beslenme uygulanan fareler, her gün yağlı besinler yedi. Şişmanlığın farede neden bağırsak kanserine yol açtığını inceledik. Kök hücre çok özel bir hücre. Kök hücre sayısı arttığında mutasyona uğrayacak hücre sayısı da artıyor. Yani sadece hücre sayısı artmıyor, bu hücreler daha çabuk bölünüyor. Aynı zamanda kök hücre olmayan hücre gibi olmaya başlıyor hem kök hücre sayısı artıyor hem de kök hücre olmayan hücre, kök hücre gibi davranıyor. Bunun sonucunda mutasyona uğrayabilecek hücre sayısı çok artıyor. Kök hücre sayısının artması hem iyi hem de kötü bir şey. İyi tarafı kök hücre sayısı artınca o doku zarara uğradığında fazla kök hücre olursa o yarayı hemen iyileştirebiliyor. Bu kök hücrenin artmasının faydası ama zararı çok fazla aktif kök hücre olduğu zaman mutasyona uğrama olasılığı arttırıyor. Kanser hücresine dönüşme ihtimali yükseliyor” dedi.
Harvard Üniversitesi Dış İlişkilerden Sorumlu Rektör Yardımcısı Mark Elliott, evrensel bilimin gelişimi için lider kurum ve kuruluşlarla iş birliği çok büyük önem taşıdığını kaydetti.
Beslenme şekli davranışları nasıl etkiliyor?
Toplantıda konuşma yapan ve nörobilim üzerine çalışmalar yürüten Virginia Üniversitesi’nden Dr. Ali Deniz Güler, araştırmalarında hem metabolizma dengesini hem de uyku dengesini ayarlayan beyin ağlarını incelediğini kaydetti. Hormonlar ve yağ dokusunun nasıl mobile edilmesini araştırdığını anlatan Güleri bu durumun metabolizmaya nasıl katkısı olduğunu öğrenmeye çalıştığını dile getirdi. Beslenme şekillerinin davranışları nasıl etkilediğine dair beyindeki mekanizmayı araştırdığını söyleyen Dr. Güler, Current Biology Dergisi’nde yayınlanan çalışma hakkında şu bilgileri verdi: “Uyku düzeni sadece uyku için değil bütün günü etkiliyor. Aynı zamanda uyanınca, sizi uyanık tutmak içinde çalışıyor. O sistem, eğer bozulursa sadece uyku ile alakası yok aynı zamanda uyanık kalmayla alakası var. Uyku ve uyanık kalma dönüşümünü sağlayan biyolojik saat var, bu saati lezzetli yiyecekler dopamin üzerinden dejenere ediyor. Bunun sonucunda hem metabolizma bozuluyor, bu günlük uyku sistemi metabolizmanın iyi çalışmasını sağlıyor.”
Türkiye’de benzer bir merkez kurulacak
Sempozyum ile eş zamanlı olarak Sabri Ülker Merkezi’nde düzenlenen basın toplantısında konuşan Yıldız Holding Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Ali Ülker şunları söyledi: “Bilimin birleştirici bir güce sahip panzehir gibi bir etkisi var. Toplum sağlığının geleceği için üzerimize düşen bir sorumluluk olduğuna inanıyoruz. Sabri Ülker Merkezi de toplum için, dünya için, geleceğimiz için bilim dünyasında yankılar uyandıran çalışmalar gerçekleştiriyor. Bu çalışmaların bir Türk bilim insanının, liderliğinde yürütülmesi de hepimiz için ayrı bir gurur kaynağı. Bunun yanı sıra ülkemizde de bilimsel verimliliğin arttırılması için yeni projeler üzerinde çalışıyoruz. İnsanlığa hizmet için bilimin gelişmesine desteğimiz bundan sonra da artarak devam edecek. Harvard ile beraber gerçekleştirdiğimiz ve çok başarılı sonuçlarını aldığımız bu iş birliğinin ardından inşallah yakın bir sürede Türkiye’de benzer bir merkezin Türk bilim insanlarının öncülüğünde kurulmasını arzu ediyoruz, bu konuda girişimlere başladık.” Bilim üreten kurumlarla iş birliğinin, toplumda sağlıklı yaşam alanında farkındalık yaratılması açısından çok önem taşıdığına değinen Sabri Ülker Vakfı Genel Müdürü Begüm Mutuş ise, “Özellikle sağlık ve beslenme alanında yaşanan bilgi kirliliğinin önüne geçmek için “Bilim Bunu Konuşuyor” platformu ile sağlık ve beslenmeyle ilgili gündemdeki konuları, bilimsel ve en güncel bilgileri tarafsız bir yorum ve anlaşılır bir dille kamuoyuyla paylaşarak gündeme taşıyoruz” diye konuştu.
Gençlere yeni ufuklar sunuldu
Toplantının moderatörlüğünü yapan Sabri Ülker Metabolik Araştırmaları Merkezi Başkanı Prof. Dr. Gökhan Hotamışlıgil, şunları söyledi: “Kronik ve metabolik hastalıkların altında yatan mekanizmaları anlamak, tüm dünyada toplum sağlığa yönelik bu en büyük tehditlerle mücadele için yeni tedavi yollarını belirlemek amacıyla bilimsel araştırmalar yapıyoruz. Genç araştırmacılara da destek vererek araştırmalarını hayata geçirme, dünyanın en önemli bilim insanlarıyla çalışma ve iş birliği olanağı yapma fırsatı da sunuyoruz. Bu çerçevede merkezimiz yeni bilim insanlarının yetişmesine çok önemli bir rol üstleniyor.” Moleküler biyoloji ve genetik alanında çalışmalar yapanlar arasında farklı üniversitelerden Ilgın Ergin, Cold Spring Harbor Laboratuvarından kabul aldığını ve tümör immünolojisi alanında çalışmayı hedeflediğini söyledi. Bilkent Üniversitesi’nden Atagün Ulaş Işıktaş, psikolojik hastalıkların beyin hücrelerinde özellikle beyin hücrelerinin değişme ve olgunlaşabilme kapasitesiyle ilişkisini gen regülasyon düzeyinde araştırma yapmak için çalışacağını dile getirdi. İzmir Biyotıp ve Genom Merkezi’nde yüksek lisans yapan Sezgin Bal, immünoloji alanında çalışmalar yürütüyor. Tıp fakültesinden katılan Gaziantep Sanko Üniversitesi’nden Furkan Uncuoğlu, USMLE sınavlarına girmeyi hedeflerken, Koç Üniversitesi’nden Can özlü ise USMLE sınavlarına girdiğini ve klinik staj yapmak için yurt dışına gideceğini söylüyor.
Harvard Üniversitesi Toplum Sağlığı Fakültesi’nden büyük keşifler
ABD’nin ilk profesyonel halk sağlığı eğitim merkezi olan Harvard Üniversitesi Toplum Sağlığı Fakültesi’nde geleceğin küresel sağlık liderlerini eğitmek, insan sağlığını daha dirençli, insan hayatını daha güvenli kılmak için çalışıyor. Ayrıca burada sağlık alanındaki kamu politikalarının ve uygulamalarının geliştirilmesi ve değiştirilmesi için çalışmalar yürütülüyor. Birçok çalışmanın yapıldığı merkezde; Nobel Ödülü’ne layık görülen, sinir bulundurmayan bir dokuda çocuk felci virüsü üretilerek, çocuk felci aşısının bulunmasına ön ayak olundu. Pasif içiciliğin sağlığı tehdit ettiğini kanıtlandı, dumansız iş ve kamu alanlarının oluşmasını sağlandı. AIDS hastalığına yol açan HIV virüsünün kan yoluyla bulaşabildiği keşfedildi. Verimli bir görüntüleme ile verilen kanın korunmasına imkân sağlandı. Lyme hastalığını bulaştıran kene bulundu. Dünya’nın farklı ülkelerinden katılan araştırmacılar Prof. Dr. Gökhan Hotamışlıgil başkanlığında birçok araştırma yürütüyor. Fakültede bulunan Sabri Ülker Metabolik Araştırmalar Merkezi’ni Prof. Dr. Gökhan Hotamışlıgil gezdirdi. Hotamışlıgil, kronik metabolik hastalıkların altında yatan mekanizmaları anlama ve bu önleyici tedbirleri tanımlama konusundaki yaptıkları çalışmalar hakkında bilgi verdi. Hücre içerisinde yükselen kolesterol seviyelerinde uyarı veren ve kolesterolün zararlı etkilerine karşı hücreleri savunan Nrf1 molekülüyle ilgili keşfetti. Bu keşif ile kolesterole bağlı hastalıklarla mücadelede yeni yöntemlerin geliştirilmesi öngörülüyor. Yakın zamanda dünyaca ünlü bilim dergisi Nature Medicine’ın www.nature.com/articles/nm.4481 Mart 2018 sayısında yayınlanan Nrf1 molekülünün önemli bir görevi daha keşfedildi. Kahverengi yağ dokusunun korunmasında ve fonksiyonunda en anahtar rolün protein atıklarının yok edilmesi olduğunu, bu mekanizmanın yöneticisinin de Nrf1 molekülü olduğunu ortaya çıkarıldı.
Molekül bir ‘Yin-Yang’ sisteminin kritik bir parçası
Yayınlanan araştırma hakkında Prof. Dr. Hotamışlıgil, şunları söyledi: “Nrf1 olarak bilinen bu protein, hücre içindeki kolesterole karşı duyarlı yapısıyla, hücre içinde kolesterol seviyelerinde meydana gelen değişiklikleri direk olarak algılayıp tepki veriyor. Kolesterol belli bir düzeyin üzerine ulaştığında direk olarak Nrf1 molekülüne bağlanarak çok yönlü bir savunma programının harekete geçirilmesini sağlıyor ve organları olası tahribata karşı koruyabiliyor. Bu nedenle Nrf1 molekülü kolesterol metabolizmasının bozulduğu pek çok hastalıkta potansiyel yeni ve etkin tedavi hedefi özelliği taşıyor. Hücrelerin kolesterol düzeylerini tam olarak nasıl algılanıp kontrol edebileceği konusundaki anlayışımızda eksik olan önemli bir parçayı ortaya çıkardığımızı düşünüyorum. Bu parça kolesterol düzeylerini dengede tutmak için hayati önem taşıyan sistemin, yani moleküller bir ‘yin-yang’ sisteminin kritik bir parçasını oluşturuyor. Bu keşfi, bilim için kendi kariyerimdeki en önemli katkı olarak görüyorum. Daha önce hücre bazında kolesterolün düşük olduğuna işaret edecek mekanizma keşfedilmişti. Ancak bizim yaptığımız araştırma hücre içindeki kolesterol seviyesi yükseldiği zaman da hücrenin bunu dengede tutmak için gerçekleştirdiği algılama ve savunma mekanizmasını ortaya çıkardı.”
http://www.medikalnews.com 07.06.2018
