Sabancı Vakfı tarafından düzenlenen ‘Hayata Yön Verenler”, 8 Mart Dünya Emekçi Kadınlar Günü’nde tanışma fırsatı bulduğumuz dünyanın derinliklerinde, karadeliklerde yaşamı arayanlar, 1 dolarlık tanı kitiyle kanseri yakalayıp yaşama umut verenler, savaş alanlarında yaşama objektif tutanlar da. Dr. Gözde Durmuş gibi…
Genetik doktoru Gözde Durmuş, öğretim üyesi olduğu Amerikan bilim çevrelerinde O’na dişi Aziz Sancar diyorlar. Daha 31 yaşında, farklı disiplinleri buluşturan araştırmalarıyla biyoteknoloji alanında dünyanın önde gelen dahileri arasında gösteriliyor.
Özellikle akciğer ve meme kanseri alanında yaptığı buluşlarla Nobel yolunda ilerlediğine inanılıyor. 2003’te Orta Doğu Teknik Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü’nde eğitimine başlamış. Daha lisans eğitimi sırasında Harvard Tıp Fakültesi’nde önemli araştırmalarda bulunmuş. Durmuş’un araştırmaları kanser ve antibiyotik direnci gibi dünyayı tehdit eden sağlık problemlerinin erken teşhisinde uygulamaları üzerine yoğunlaşmış. Meme kanserinin erken teşhisini kolaylaştıracak, maliyetinide de ciddi anlamda düşüren bir teknoloji geliştirmiş. Aynen şeker ölçüm cihazına benzeyen bu alete kanınızı veriyorsunuz, kandan vücudunuzda kanser hücresi olup olmadığı ölçülüyor.
Durmuş bu icad sayesinde, 1 sent’e alınabilecek bir testle yakın gelecekte herkesin evde kendi kendine kanser teşhisi koyabileceğini anlattı.
Biyopsiye gerek yok
– Tam olarak ne üzerinde çalıştığınızı öğrenebilir miyim?
Stanford Üniversitesi’nde özellikle akciğer ve meme kanserini kandan teşhis etmeye yönelik çalışmaları tamamladık, Hücrelerdeki biyolojik değişikleri çok hızlı, basit ve düşük maliyetli bir şekilde tespit edebilen bir mikroçip teknolojisi icad ettik.
Akciğer başta olmak üzere kanser teşhisinde biyopsi alınıyor. Bu ağrılı, ameliyat gerektiren ve de pahalı bir süreç. Geliştirdiğimiz manyetik mikro çip kanserli hücreyi, manyetik özelliklerine göre ayrıştırmanın yolunu buldu.
Hedefim büyük sağlık sorunları için basit çözümler getirebilmek. Bu aletle her hücrenin kendine has bir manyetik özelliği olduğunu gösterdik. Örneğin, kırmızı kan hücresi, beyaz kan hücresi, kanser hücresi ve bakteri hücresi; hepsinin kendine özgü bir manyetik hassasiyeti var.
Bu ölçümler, basit bir kan testiyle kanda nadir görülen hücreleri (örneğin; kanser hücresi) ayırt etmek; hücrelerin ilaçlara ya da antibiyotiklere hasiyetini çok hisli bir şekilde taramak için kullanılıyor. Bu aleti plastik ve mıknatısları adeta “Lego” gibi bir araya getirerek kolayca üretilebiliyoruz. Çok ucuz, portatif ve kullanımı çok basit bu teknoloji, biyoloji ve tıp dünyasında farklı birçok alanda kullanım potansiyeline sahip.
Bu teknolojinin en büyük uygulama alanı kanser tarama, erken tanı ve seyri üzerine. Geliştirdiğimiz manyetik mikroçip sayesinde basit bir kan testiyle milyarlarca kan hücresi arasından çok nadir görülen bu kanserli hücreleri 20 dakika tespit edebildiğimizi gösterdik. Böylelikle, biyopsiye gerek kalmadan yapmadan, yakaladığımız kanser hücrelerinin hem tipini hem de genetiğine bakıp hastada hangi mutasyonların olduğunu anlamamız mümkün olacak.
Aynı zamanda, bu kanser hücrelerine karşı hangi ilaçların etkili olduğu daha çabuk saptayabileceğiz.
Birkaç yıl içinde raflarda
Manyetik cihaz ne zaman kullanmaya başlanacak? Tıp dünyasında böyle testlere “Sıvı biyopsi” deniyor, sıklıkla yapılabilen, gerektikçe de tekrarlanabilen daha hisli ve ağrısız bir yöntem. Böylelikle, hastaların ve hastalığın seyrinin sürekli takibini kolaylaştırıp; doğru ilaçla tedavi edilme şansını arttırabilir. Stanford Tıp Fakültesi hastaneleriyle ortaklaşa klinik çalışmalarla geliştirdiğimiz alet deneniyor. İyi sonuçlar alıyoruz. Silikon vadisinde bir start-up aşamasındayız. Gerekli onayları aldıktan sonra, geliştirdiğimiz bu kolay ve ucuz testin, birkaç yıl içinde hastaların kolayca ulaştırılmasını sağlamak istiyoruz.
20 DAKİKADA TANI
– Manyetik mikro çipin maliyeti ne kadar oldu?
1 dolar.
– Biyopsi ile teşhisin maliyeti nedir?
Amerika’da 20 bin doları buluyor.
– Buluşunuz neye yol açacak?
Bu alet basit bir kan testi ile erken tanı ve hastalığın seyrini kolaylaştıracak. Bu arada her hastanın kanser hücresi farklı, bu aletle aynı zamanda kandan ayrıştırılan kanserli hücrelerin hem tipine hem de genetiğine bakıp hasta da hangi değimlerin olduğu anlaşılabiliyor.
Aynı zamanda da bu kanser hücrelerine karşı hangi ilaçların etkili olabildiğini anlama imkanı verdiğinden hastaya tedavi kürünün hazırlanmasında kolaylık sağlayacak.
Süper bakterilere karşı
– Antibiyotikler üzerinde de çalışıyorsunuz?
Bu aletin başka bir kullanım alanı ise, antibiyotik duyarlılık testinin suresini birkaç günden bir saate düşürebilmesi. İlkokulda 3 yıl boyunca idrar yolu enfeksiyonundan çok çektim. Vurulmadığım iğne, kullanmadığım antibiyotik kalmadı. Testler için de sürekli hastaneye gitmemiz gerekiyordu. O yüzden, antibiyotik direncini önlemeye yönelik bu uygulama alanı benim kişisel olarak da çok tutkulu olduğum bir konu. Hastanelerde su anda kullanılan tekniklerle enfeksiyonlar için doğru antibiyotiğin bulunması birkaç gün sürüyor, bu sure zarfında da hastalar geniş spektrumlu antibiyotiklerle tedavi ediliyor. Fakat, bu antibiyotiklerin yanlış ya da gereksiz olma riski ise yüzde 50. Ayrıca, bu durum son yıllarda herkesin korkulu rüyası haline gelen antibiyotik direncinin ve tedavi edilmez bulaşıcı hastalıkların yayılmasında en büyük etkenlerden biri. Geliştirdiğimiz bu teknolojiyle bakterilerin antibiyotiklere olan dirençlerini 1 saat içerisinde tarayabiliyoruz. Bu sayede, enfeksiyonun tedavisi için en doğru antibiyotiği bulmak için “günler süren” testleri “1 saate” düşürebiliyoruz.
Bir bilim insanı olarak en büyük hayalim ve hedefim, geliştirdiğimiz teknolojilerin laboratuvar ortamından transfer edilerek direk hastalar üzerinde uygulanabilmesi, bir hastanın derdine derman olması. Uzun vadede bir yandan bilimsel çalışmalarıma devam ederken diğer yandan da herkesin ucuz ve kolay bir şekilde bu yeni teknolojilere erişimini sağlayıp, geniş kitlelere sağlık teknolojilerini ulaştırmak istiyorum
Bulduğumuz test yanlış antibiyotik kullanımını azaltacak. İnsanlığın en büyük korkulu rüyası kanserden sonra antibiyotiğe dirençli süper bakteriler. Geliştirdiğimiz bu aletle aynı zamanda antibiyotik direnç testi de yapıyoruz. Alet bir saat içimde hasta için en doğru antibiyotiği tespit edebiliyor. Amacım antibiyotik direncinin dünya çapına yayılmasına engel olmak.
MİLLİYET Songül HATISARU
