Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırmaları Enstitüsü öğretim üyelerinden Prof. Dr. Nurcan Meral Özel, iki yıldır, Birleşmiş Milletler çatısı altında, Nükleer Denemelerin Kapsamlı Yasaklanması Antlaşması Örgütü Uluslararası İzleme Sistemi (IMS) Direktörlüğü’nü yürütüyor. ABD’de düzenlenen “Bilim, Teknoloji, Mühendislik, Matematik ve Kadın Liderler” konulu sempozyumda ‘Uluslararası Platformda Teknolojiye Damgasını Vuran Altı Kadın Lider’den biri seçilen Nurcan Meral Özel, dünyada 98 ülkede konuşlanmış, dört ayrı yüksek teknolojiyi içeren devasa bir uluslararası ağ ile olası nükleer denemeleri 183 ülke adına izliyor.
Nükleer Denemelerin Kapsamlı Yasaklanması Antlaşması Örgütü nükleer testlerin yanı sıra, okyanuslardaki balinaların seslerini, volkanik faaliyetleri, deprem ve tsunami gibi afetleri takip ediyor. Prof. Dr. Nurcan Meral Özel, uluslararası platformda lider kadınlar arasında yer almasından nükleer denemelerin izlenmesi konusunda yürüttüğü çalışmalara bir dizi başlık altında çeşitli açıklamalarda bulundu.
Prof. Dr. Nurcan Meral Özel, kısa bir süre önce Milliyet gazetesindeki röportajında dünyanın neresinde yapılırsa yapılsın nükleer denemeleri tespit ettiklerini belirterek nükleer silah yapımının ve nükleer için yapılmakta olan testlerin tespit edilmesi ve yasaklanması için çalıştığını vurguladı.
Özel, hiç bir ülkenin bu izleme sisteminin devasa ağından kaçabilmesinin mümkün olmadığını belirterek 11 denizaltı ölçüm sistemi ile dünyanın tüm okyanuslarının sürekli izlenmekte olduğunu kaydetti.
Özel, Kuzey Kore’nin geçtiğimiz 10 yıl içinde gerçekleştirdiği beş nükleer deneme dahil, dünyada hiç bir ülkenin Uluslararası İzleme Sistemi’nin tespit edemeyeceği bir patlatma gerçekleştiremeyeceğinin altını çizdi. Prof.Özel, ‘’Nükleer patlatmanın atmosferde, yeraltında veya denizaltında olmasının bir önemi yok. Bu devasa ağdan hiçbir ülkenin gizlenebilmesi mümkün değil’’ diye konuştu.
Yüksek teknoloji kullanan izleme sisteminin başında yine bir Boğaziçili var
Prof. Dr. Nurcan Meral Özel, Nükleer Denemelerin Kapsamlı Yasaklanması Antlaşması Örgütü Uluslararası İzleme Sistemi Direktörlüğü görevine seçildikten sonra sağladıkları gelişmeleri ise şöyle özetledi:
‘’Göreve seçildikten sonra dünyanın çeşitli yerlerinde birçok yeni istasyon kurulumunu gerçekleştirdik. Bunlardan birçoğu sismik olmak üzere aralarında Asal Gaz izleme sistemleri ve infrasonik istasyonlar da bulunuyor. Pasifik Okyanusu ortasında konumlanmış Wake Adasındaki infrasonik istasyonu yeni tamamladık. Antartika’nın kuzeyinde bulunan Crozet adasında önemli bir hidro-akustik denizaltı izleme sisteminin kurulumunu gerçekleştirmekteyim ve bu yılın sonunda yaklaşık 40 milyon USD civarında maliyeti olan bu istasyonu tamamlamış olacağım.
Ayrıca Ekvador ile istasyon kurulum çalışmalarının tüm hazırlıklarını tamamladık ve Ekim ayı itibari ile Galapagos adasında bir Radionukleid ve bir infrasonik istasyonunun kurulumunu gerçekleştireceğiz. Özetle, dünyanın herhangi bir yerinde yapılabilecek nükleer patlatmayı kaçırmayacak şekilde konumlanmış bu dev izleme sisteminin her bir elemanının her türlü teknik donanımının sağlanması konusunda titizlikle çalışıyorum’’.
Direktörlüğünü üstlendiği söz konusu antlaşmanın dört temel bileşeninden en büyüğü olan Uluslararası İzleme Sistemi’nin sismik, infrasonik, hidroakustik ve radyonüklid istasyonların anlaşmaya taraf olan ülkelerle işbirliği içerisinde kurulum ve işletiminden sorumlu olduğunu belirten Prof. Dr. Özel, antlaşma kapsamında hali hazırda 321 istasyon bulunduğunu ve 286’sının kurulumu tamamlanmış olup verilerin Uluslararası Veri Değerlendirme Merkezi’ne iletildiğini aktardı.
1945’ten bugüne 2056 nükleer deneme yapıldı, rekor ABD ve Rusya’nın
Prof. Dr. Nurcan Meral Özel, Nükleer Denemelerin Yasaklanması Antlaşması kapsamında antlaşmaya taraf ülkelerin yetki alanı veya kontrolleri altındaki herhangi bir yerde, her türlü nükleer silah deneme patlamasını veya diğer nükleer patlamaları yapmayı yasaklamayı ve önlemeyi taahhüt ettiklerini belirtti. Ayrıca ülkelerin her türlü nükleer silah deneme veya diğer nükleer patlamalara sebep olmaktan, teşvik etmekten veya bunların uygulanmasına herhangi biçimde bizzat katılmaktan kaçınmayı da taahhüt ettiklerini hatırlattı.
Özel ayrıca, 24 Eylül 1996 tarihinde imzaya açılan ve Türk hükümeti tarafından 3.11.1999 tarihli 4462 numaralı kanun uyarınca onaylanan anlaşma kapsamında söz konusu organizasyonun, antlaşmanın hedef ve amaçlarına ulaşmak, antlaşmaya uyumun denetlenmesi dahil hükümlerinin uygulanmasını temin etmek ve taraf devletler arasında danışma ve işbirliği için bir forum oluşturmak üzere kurulduğunu belirtti.
Nükleer Denemelerin Kapsamlı Yasaklanması Antlaşması Örgütü (CTBTO) verilerine göre, 1945’ten günümüze kadar 2 bin 56 nükleer deneme gerçekleştirildiğini kaydeden Nurcan Meral Özel en fazla denemeyi ABD ve Rusya başta olmak üzere nükleer bombalara sahip olan diğer ülkelerin gerçekleştirdiğini ifade etti.
‘Büyük bir ekibi yönetmenin sırrı: Farklılıkların zenginliğinin farkına varmak
Uluslararası İzleme Sistemi (IMS) Direktörü olarak yönettiği organizasyonda 330 uzmanın çalıştığını aktaran Özel, her çalışanın teknik deneyimi ve bilimsel yetkinliği ile birlikte kendi ülkesinin izlerini, dilini, kültürünü çalışma etiğini de beraberinde getirdiğini ifade etti.
‘’Farklılıklarla yaratma konusunda biz kadınların özel bir yetenekleri ve özel bir duyumlarının olduğunu düşünmeye başladım. Bence farklılıkların zenginliği özellikle bilim ve mühendislik alanlarında tartışılmaz. İlk altı ayım elbette izleme sisteminin altyapısını ve personeli tanımakla geçti. Farklılıklar, farklı bir enerjiyi de oluşturmaktalar, belki ben de bu enerjilerin yaratılması ve olumluya çevrilmesi konusunda nacizane başarılıyım diyebilirim. Personelin gelişmiş yanlarını sistemin faydasına devşirmeyi, eksikliklerini ise çeşitli hizmet içi eğitim kapsamında dengelemekteyim. Bu çok kültürlü personelden benim yöneticiliğimde kendi potansiyellerini keşfettiklerini öğrendigimde çok mutlu oldum. Temel görevim izleme sistemini en yüksek teknoloji ile işletmek, yeni istasyonları kurmak ve var olanlardaki veri elde edimini ve iletişimini çok yükseklerde tutmak için sürekli bir teknoloji yeniliği getirmek olduğundan 98 ayrı ülkenin Birleşmiş Milletler ’deki delegasyonu ve hatta bakanlar, başbakanlar düzeyinde iletişim halinde olmam gerekiyor’’.
‘’Kız çocukları fen ve mühendislik eğitimi de almalı’’
Prof. Dr. Nurcan Meral Özel ‘’Teknolojiye damgasını vuran altı kadın liderden biri’’ olarak seçilmenin gurur verici olduğunu belirterek özellikle kız çocuklarının sosyal bilimler kadar Fen bilimleri ve mühendislik bölümlerinde eğitim almalarının önemine değindi. Florida’da düzenlenen WISE-Woman in Science and Engineering paneline konuşmacı olarak katılan Özel, bu panelde ulkesini, eğitimini, üniversitemizdeki mesleki geçmişinin yanısıra kadın gözüyle bilim ve teknolojiyi yorumlayarak fen bilimlerine ilginin arttırılması konusuna vurgu yaptı.
