5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun’un amaçları arasında Ar-Ge ve yenilik yoluyla ülke ekonomisinin uluslararası düzeyde rekabet edebilir bir yapıya kavuşması için Ar-Ge personeli ve nitelikli işgücü istihdamının artırılmasını desteklemek ve teşvik etmek de yer almaktadır.
Anılan Kanun’da Ar-Ge personeli, Ar-Ge faaliyetlerinde doğrudan görevli araştırmacı ve teknisyenler olarak ifade edilmiş; Araştırmacı, Ar-Ge faaliyetleri ile yenilik tanımı kapsamındaki projelerde, yeni bilgi, ürün, süreç, yöntem ve sistemlerin tasarım veya oluşturulması ve ilgili projelerin yönetilmesi süreçlerinde yer alan en az lisans mezunu uzmanlar; Teknisyen, mühendislik, fen ve sağlık bilimleri alanlarında yüksek öğrenim görmüş ya da meslek lisesi veya meslek yüksek okullarının teknik fen ve sağlık bölümlerinden mezun, teknik bilgi ve deneyim sahibi kişiler olarak tanımlanmıştır
Kanunun Ar-Ge personeli ve nitelikli işgücü istihdamının artırılmasını desteklemek ve teşvik etmek yönündeki amacı çerçevesinde, Ar-Ge ve yenilik projelerinde, teknogirişim sermaye desteklerinden yararlanan işletmelerde ve rekabet öncesi işbirliği projelerinde çalışan Ar-Ge ve destek personelinin, bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretlerinin doktoralı olanlar için yüzde doksanı, diğerleri için yüzde sekseni gelir vergisinden müstesna tutulmuştur. Ayrıca ücreti gelir vergisinden istisna olan personelin, bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretleri üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin yarısı Maliye Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanacağı hüküm altına alınmıştır.
Kanun kapsamında Ar-Ge personeli ve nitelikli işgücü istihdamının artırılmasının desteklenmesi ve teşvik edilmesi Ülkemiz Ar-Ge çalışmaları açısından tek başına yeterli değildir. Kanun metninden de, nitelikli personelin istihdamı konusunda sonuç odaklı bir politika olduğu anlaşılmaktadır. Ar-Ge çalışmaları için gerekli nitelikli personelin yetişmesi açısından 5746 sayılı Kanun ile verilen destek ve teşviklerin direkt olmasa da dolaylı etkisinin olduğu ifade edilebilir. Ancak Ar-Ge çalışmaları için gerekli kalifiye personel sorununun Ülkemizdeki önemli sorunlardan, acilen çözülmesi gereken sorunlardan birisi olması sebebiyle başka politikaların da uygulanması gerekmektedir.
Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın süreli yayınlarından Anahtar dergisinin Temmuz (2015) sayısında yayınlanan ‘Özel Sektör Ar-Ge Merkezilerinde İnsan Kaynakları Yönetimi” başlıklı makalede, Ar-Ge merkezlerinin personel seçiminde yaşanan sıkıntılara ilişkin araştırma sonuçlarına yer verilmiştir(1).
Bu sonuçlara göre, Ar-Ge merkezilerinin personel seçiminde yaşanan en büyük sıkıntı kalifiye personel bulunamamasıdır. Verilere bakıldığında sorunun büyüklüğü daha net anlaşılmaktadır. Bu sorunun çözülmesi için kamu tarafına önemli görevler düşmektedir. Özellikle eğitim konusunda. Bu kapsamda yürütülen çalışmalar bulunmaktadır. Örneğin Yüksek Planlama Kurulu’nun 06.05.2014 tarihli, 2014/5 sayılı Kararı ile kabul edilen, 08.06.2014 tarihli, 29024 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Türkiye Mesleki ve Teknik Eğitim Strateji Belgesi’nde öğrencilerin, kursiyerlerin, mezunların, çalışanların ve öğretmenlerin yaratıcılık, yenilikçilik ve girişimcilik konularında desteklenmesi, beceri ve proje yarışmalarına katılımlarının teşvik edilmesi hedef olarak konulmuştur. Yapılan bu ve benzeri çalışmaların sonuçları ilerleyen dönemlerde görülecek ve değerlendirilecektir.
Ancak Ar-Ge çalışmaları için gerekli kalifiye personel bulunamaması sorununun çözümü adına özel sektörün hangi çalışmalar yaptığı en az kamu tarafı kadar önemlidir. Mezkur sorunun çözümü için sadece kamu tarafından bir şeyler beklemek sorunun gerçek anlamda çözülmesi açısından yeterli olmayacaktır. Günümüz dünyasında, özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarının (STK) da mezkur sorunun çözümünde taşın altına elini koyması gerekmektedir. Gelişmiş ekonomilere baktığımızda kamu, özel sektör ve STK’ların birlikte hareket ettiğini görüyoruz. Örneğin İngiltere tarafından 2013 yılında yayınlanan “Büyüme ve Sürdürülebilirlik için İngiltere Otomotiv Stratejisi” adlı strateji belgesindeki ana hedeflerden birisi insana yatırım ve doğru becerilerin geliştirilmesidir2. Bu hedef için oluşturulan eylemlerin sorumluluklarının, neredeyse tamamının, Sektöre ve bu strateji için oluşturulan STK’lara yüklendiği görülmektedir. Örneğin, gençlerin otomotiv sektöründe çalışmaları için gerekli yönlendirme/teşviklerin yapılması ile ilgili eylem ilgili STK’nın sorumluluğuna verilmiştir. Diğer bir ifade ile kalifiye eleman temini için gerekli çalışmaların sadece kamudan değil aksine sektörden ve ilgili STK’dan beklendiği görülmektedir. Strateji Belgesinde kamu ile birlikte Strateji Belgesi çalışmaları için kurulmuş STK’nın da imzasının bulunması ayrıca önemlidir. Zira Strateji Belgesi ile Sektöre ve ilgili STK’ya görev kamunun talimatıyla/görevlendirmesiyle verilmemiştir.
Özetle, Ar-Ge merkezlerinde yürütülen Ar-Ge faaliyetlerinin artabilmesi için en önemli gerekliliklerden birisi olan ‘kalifiye personel temini’ için kalifiye personel yetişmesi gerekmektedir. Gelişmiş ekonomilerde olduğu gibi kalifiye personelin yetişebilmesi için sadece kamu tarafından uygulanacak/geliştirilecek politikalar yeterli görülmemeli sektör ve STK’larının da taşın altına ellerini koymaları; bu kapsamda Ar-Ge merkezlerinin politikalar üretmesi gerekmektedir. Özellikle Mesleki Teknik Eğitim kurumlarıyla Ar-Ge merkezlerinin iletişimlerinin artması faydalı olacaktır. Öğrencilere Ar-Ge hakkında belirli periyotlarda Ar-Ge merkezleri tarafından tanıtımlar yapılması, öğrencilerin Ar-Ge merkezlerinde staj yapmaları, proje yarışmaları düzenlenmesi gibi faaliyetlerin gerçekleştirilmesi orta ve uzun vadede Ar-Ge faaliyetleri için kalifiye personel temini sorununun çözümüne katkı sağlayacaktır. İstanbul, Kocaeli, Bursa, Ankara gibi onlarca Ar-Ge merkezinin bulunduğu illerde, Mesleki Teknik Eğitim Kurumları’nın Ar-Ge merkezlerine paylaştırılıp gerekli faaliyetlerin gerçekleştirilmesi odaklı projelerin Valilikler tarafından geliştirilebilmesi; bu kapsamda Kalkınma Ajansları aracılığıyla da finansman sağlanabilmesi gibi yöntemler öneriler arasında yer alabilecektir.
***
(1) https://anahtar.sanayi.gov.tr/tr/news/ozel-sektor-ar-ge-merkezlerinde-insan-kaynaklari-yonetimi/2072
(2) https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/211901/13-975-driving-success-uk-automotive-strategy-for-growth-and-sustainability.pdf
DÜNYA 15.08.2015 Göksel Gündaş / Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Başmüfettişi
